Hierarchia wartości nieletnich przestępców i jej możliwe związki z zachowaniami przestępczymi
Abstrakt
W teorii wartości dominuje pogląd, że są one podstawowym elementem normatywnym determinującym zachowanie jednostki i są nadrzędne wobec przekonań i postaw. Wartości uporządkowane w określony system stanowią istotny czynnik zdrowia psychicznego człowieka, warunkujący jego stosunek do przeszłości, umiejętność formułowania przyszłych celów i rozwój osobowości. Im bardziej centralne jest ich znaczenie w hierarchii, tym większy mają one wpływ na decyzje i postępowanie człowieka. W świetle znanych modeli psychologicznych istotne wydaje się zbadanie możliwego związku hierarchii wartości uznawanej przez osoby nieletnie z podejmowanymi przez nie zachowaniami przestępczymi. W przeprowadzonych badaniach wykazano istotne różnice w deklarowanej hierarchii wartości ostatecznych i instrumentalnych między grupą nieletnich przestępców osadzonych w Schronisku dla Nieletnich a grupą kontrolną młodzieży niekaranej oraz normami dla danej grupy wiekowej. Istotne różnice w badanych grupach wykazano w wartościach ostatecznych: bezpieczeństwo rodziny, mądrość i pokój na świecie, a w wartościach instrumentalnych były to: czysty, uczciwy i posłuszny. Charakter i wielkość wykazanych różnic pozwala na potwierdzenie możliwych związków preferencji określonych wartości z podejmowaniem zachowań przestępczych wśród młodzieży.
Bibliografia
Ahmed, Bashir et al. 2017. Impact of tinnitus perception on psychological distress in male and female tinnitus patients. Foundation University Journal of Psychology, 1(1), 1-26.
Aktualne problemy pedagogiki resocjalizacyjnej i patologii społecznej, red. Franciszek Kozaczuk i Mieczysław Radochoński. 2000. Rzeszów: Wydawnictwo WSP.
Aride, Othmane i Maria-del-Mar Pamies-Pallise. 2019. From Values to Behavior: Proposition of an Integrating Model. Sustainability, 11, 6170.
Bielicki, Eugeniusz. 1995. Młodociani przestępcy: ich wartości i orientacja wartościująca. Bydgoszcz: WSP.
Bielicki, Eugeniusz. 1995. Młodociani przestępcy: ich wartości i orientacja wartościująca. Bydgoszcz: WSP.
Brzozowski, Paweł. 1989. Skala Wartości SW: polska adaptacja Value Survey M. Rokeacha: podręcznik. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Cloonan, Michele V. 2007. The Moral Imperative to Preserve. In Library Trends, 55 (3), 746-755.
Crafa, Daina, Joanna Q. Liu i Mathieu B. Brodeur. 2019. Social Values and Deter- minants of Cultural Fit in Quebec: The Roles of Ancestry, Linguistic Group, and Mental Health. Frontiers in psychology, 10, 287.
Cuervoa, Keren et al. 2015. Characteristics of young offenders depending on the type of crime. Psychosocial Intervention, 24, 9-15.
Czarnecka-Dzialuk, Beata. 2016. Stosowanie umieszczenia nieletniego w schronisku w świetle orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Gra-bowski przeciwko Polsce (Wyrok z 30 czerwca 2015 r., Izba (Sekcja IV), skarga nr 57722/12). Warszawa: Instytut Wymiaru Sprawiedliwości.
D'Amico, Elizabeth et al. 2005. Processing linking adolescent problems to substance use problems in late young adulthood. Journal of Studies on Alcohol, 66, 766-775.
De Freitas Bissoli, Michelle. 2014. Development of children's personality: the role of early childhood education. Psicologia em Estudo, 19 (4), 587-597.
Drzewiecki, Paweł. 2016. Zjawisko przestępczości nieletnich w Polsce. O Bezpie¬czeństwie i Obronności, 2(2), 78-96.
Dudzik, Iwona i Sylwia Nowak. 2017. Rola wartości w życiu współczesnego człowieka. Na podstawie przeprowadzonych badań własnych. W: Wartości etyczne współ-czesnego człowieka, red. Iwona Dudzik, Barbara Czuba i Krzysztof Rejman, 9-22. Jarosław: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Techniczno-Ekonomicznej.
Dziwańska, Kinga. 2013. Wartości cenione przez młodzież - wybrane uwarunko¬wania społeczno-kulturowe. International Letters of Social and Humanistic Sciences, 7, 96-112.
Ferriz, Laura, Romeral Jorge Sobral Fernandez i Jose Antonio Gómez Fraguela. 2018. Moral reasoning in adolescent offenders: A meta-analytic review. Psi- cothema, 30 (3), 289-294.
Fidelus, Anna. 2011. System wartości dziewcząt przestępczych i nie przestępczych. W: Zachowania dewiacyjne dziewcząt i kobiet, red. Irena Pospiszyl i Renata Szczepanik, 79-98. Łódź: Wydawnictwo Akademi Humanistyczno-Ekono¬micznej.
Florczykiewicz, Janina. 2016. Interpretacja wartości i norm społecznych przez mło¬dzież - analiza porównawcza. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 35(2), 249-266.
Gierowski Józef K. et al. 2009. Modele przestępczego zachowania nieletnich dziew¬cząt i chłopców. W: Przestępczość nieletnich, red. Bożena Gulla i Małgorzata Wysocka-Pleczyk, 51-68. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloń¬skiego.
Gierowski, Józef K. 2011. Diagnoza procesów motywacyjnych - nowe wyzwania i niewykorzystane możliwości psychologii sądowej. Chowanna, 2, 131-158.
Gierowski, Józef K. et al. 2005. Osobowość, relacje społeczne i motywacja nielet¬nich sprawców zabójstw działających indywidualnie i w grupie. W: Przestęp¬czość nieletnich. Aspekty psychospołeczne i prawne, red. Jan M. Stanik i Leszek Woszczek, 169-185. Katowice, Wydawnictwo UŚ.
Gierowski, Józef K. i Agnieszka Haś. 2007. Konfiguracja czynników ryzyka, wybra¬ne cechy osobowości i funkcjonowanie nieletnich w zakładzie poprawczym. W: Psychospołeczne uwarunkowania i mechanizmy kryminogenezy a zacho¬wania paraprzestępcze i przestępcze, red. Jan M. Stanik, 189-207. Warszawa: Komandor.
Gierowski, Józef M. 1989. Motywacja zabójstw. Kraków: Wydawnictwo AM.
Graca, Tadeusz i Krzysztof Dziurzyński. 2014. Schronisko dla Nieletnich i Zakład Poprawczy dla Dziewcząt w Falenicy 1959-2014. Monografia placówki. Józe¬fów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Gospodarki Euroregionalnej.
Groth, Jarosław. 2007. Rozumowanie moralne nieletnich przestępców. Ruch Praw¬niczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 69 (3), 191-205.
Hardy, Sam A., Laura M. Padilla-Walkera i Gustavo Carlo. 2008. Parenting di- mensions and adolescents' internalisation of moral values. Journal of Moral Education, 37 (2), 205-223.
Hołyst, Brunon. 1991. Problemy młodego pokolenia. Studium z zakresu profilaktyki społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Hołyst, Brunon. 2007. Kryminologia. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis.
Kania, Sławomir. 2014. Nauczanie filozofii w szkole jako profilaktyka niedostoso¬wania społecznego młodzieży. W: Ważne sprawy naszych uczniów, red. Do¬rota Kowalska i Urszula Strzelczyk-Raduli, 126-138. Opole: Wydawnictwo Instytut Śląski.
Kosewski, Marek. 1985. Ludzie w sytuacji pokusy i upokorzenia. Warszawa: Wy-dawnictwo Wiedza Powszechna.
Kościuch, Jan. 1984. Hierarchie wartości w nerwicach i psychoterapii oraz ich zmia¬ny pod wpływem psychoterapii. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Kozaczuk, Franciszek. 2006. Wartości i postawy nieletnich w różnych stadiach wy-kolejenia społecznego. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Krajewski, Krzysztof. 1987. Koncepcja podkultury przemocy a wyjaśnianie prze-stępczości agresywnej. Archiwum Kryminologii, 14, 7-42.
Kucharewicz, Joanna, Agnieszka Roszkowska i Justyna Trepka-Starosta. 2012. Hierar-chia wartości a uczestnictwo w podkulturze przestępczej na przykładzie nastolet-nich sprawców przestępstw. Przegląd Filozoficzny - Nowa Seria, 2 (82), 245-256.
Kudlak, Grzegorz. 2006. Postawy wartościujące i system wartości u więźniów. Przegląd Więziennictwa Polskiego, 51, 89-106.
Kudlak, Grzegorz. 2010. Trudności w wartościowaniu u więźniów uzależnionych od środków odurzających podejmujących terapię uzależnień. W: Resocjaliza¬cja od tradycji do współczesności. Wybrane konteksty, red. Renata Małgorzata Ilnicka i Joanna Cichla, 255-270. Głogów: Netprojekt: Artur Królak.
Kudlak, Grzegorz. 2013. Wpływ terapii uzależnień w warunkach więziennych na bezpieczeństwo emocjonalne skazanych. W: Zewnętrzne i wewnętrzne aspek¬ty bezpieczeństwa indywidualnego i zbiorowego, red. Jolanta Lipińska-Lokś, Grażyna Miłkowska i Anna Napadło-Kuczera, 151-164. Zielona Góra: Oficy¬na Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Kudlak, Grzegorz. 2019. Działania profilaktyczne wobec młodzieży zagrożonej agresją i przestępczością - inspiracje do działań rozwojowych na przykładzie Schroniska dla Nieletnich Warszawa Okęcie. W: Agresja w szkole, red. Maria Libiszowska-Żółtkowska i Krystyna Ostrowska, 266-277. Warszawa: Difin.
Majchrzyk, Zdzisław. 1995. Motywacje zabójczyń. Alkohol i przemoc w rodzinie. Warszawa: Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
Majchrzyk, Zdzisław. 2001. Nieletni, młodociani i dorośli sprawcy zabójstw. War¬szawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii.
Masłowski, Andrzej. 2007. Osobowościowe korelaty kryzysu w wartościowaniu. Studia z Psychologii w KUL, 14, 57-71.
Niewiadomska, Iwona i Joanna Chwaszcz. 2010. Jak skutecznie zapobiegać karierze przestępczej? Lublin: KUL.
Noszczyk-Bernasiewicz, Monika. 2016. Demoralizacja i czyny karalne wśród nie¬letnich - dynamika i rozmiary. Resocjalizacja Polska, 11, 145-162.
Oesterle, Sabrina et al. 2004. Adolescent heavy episodic drinking trajectories and health in young adulthood. Journal of Studies on Alcohol, 65(2), 204-212.
Oleś, Piotr. 1998. Kwestionariusz do Badania Kryzysu w Wartościowaniu: Podręcz¬nik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych.
Opozda-Suder, Sylwia i Barbara Ostafińska-Molik. 2020. Aksjologiczny kontekst procesu dewiacji zachowania u dorastających. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 39 (4) 39 (4), 117-137.
Ostrowska, Krystyna. 2008. Psychologia resocjalizacyjna: w kierunku nowej specjal-ności psychologii: dla studentów psychologii, pedagogiki, resocjalizacji, prawa, pracy socjalnej. Warszawa: Fraszka Edukacyjna.
Paprzycki, Lech K. 2002. [Rec.] Zdzisław Majchrzyk, „Nieletni, młodociani i doro¬śli sprawcy zabójstwa: analiza procesów motywacyjnych i dyspozycji osobo-wościowych”, Warszawa 2001. Palestra, 46(1-2), 188-195.
Pari, Gulnaz i Humaira Jami. 2018. Correlates of Value-orientation among Ado- lescents: Role of Internet Addiction and Demographic Variables. Foundation University Journal of Psychology, 3(1), 1-28.
Peret-Drążewska, Paulina. 2017. Ryzyko jako element stylu życia współczesnej młodzieży. Ujęcie teoretyczno-empiryczne. Studia Edukacyjne, 45, 139-152.
Piaget, Jean. 1967. Rozwój ocen moralnych, tłum. Tamara Kołakowska. Warszawa: PWN.
Przestępczość - resocjalizacja - profilaktyka. Współczesne aspekty, red. Beata Zienkiewicz. 2020. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM.
Pytka, Lesław. 1980. Wykształcenie, wolność i przygoda jako centralne kategorie aksjologiczne młodzieży przestępczej. Warszawa: IPSiR.
Raboteg-Sarić, Zora et al. 1997. A study of values among adolescents: assessing terminal and instrumental value systems and orientations Drus. Istraz. Zagreb, 6 (32), 775-785.
Rokeach, Milton. 1973. The nature of human values. Nowy York: The Free Press.
Schwartz, Shalom H. et al. 2012. Redefining the theory of basic individual values. Journal of Personality and Social Psychology, 103, 663-688.
Singh, Bhal i Vandana Punia. 2018. Role of Value Based Education in Reducing Juvenile Delinquency at School Level. International journal of education and applied sciences, 9(3), 229-232.
Stanik, Jan M. 1976. Psychologiczne problemy agresji młodocianych w warunkach dyscyplinarnej izolacji. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Stanik, Jan M. 1980. Asocjalność nieletnich przestępców jako przedmiot psycholo-gicznej diagnozy klinicznej. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
Stanik, Jan M. 2007. Diagnozowanie niedostosowania społecznego i asocjalności. W: Resocjalizacja. Teoria i praktyka pedagogiczna, red. Jan M. Stanik i Broni¬sław Urban, 179-180. Warszawa: PWN.
Szewczuk, Włodzimierz. 1988. Sumienie. Studium psychologiczne. Warszawa: KiW. Szkodny, Wojciech i Paulina M. Kaczor-Szkodny. 2018. Wybrane aspekty zachowań ry-zykownych wśród młodzieży. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 24 (4), 234-240.
Świda-Ziemba, Halina. 1998. Wartości egzystencjalne młodzieży lat dziewięćdzie¬siątych. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Terzian, Mary A., Kristine M. Andrews i Kristin Anderson Moore. 2011. Preven- ting Multiple Risky Behaviors among Adolescents. Seven Strategies. Child Trends, 24, 1-12.
Urban, Bronisław. 1997. Zachowania dewiacyjne młodzieży. Kraków: Wydawnic¬two Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Urban, Bronisław. 2000. Zaburzenia w zachowaniu i przestępczość młodzieży. Kra¬ków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Dz.U. 1982 nr 35 poz. 228.
Valeev, Agzam A. i Irina G. Kondrat'eva. 2015. Axiological Approach to the Deve- lopment of Students' Intercultural Competences by Foreign Language Means. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 191, 361-365.
Wolska, Anna. 1999. Zabójcy - studium psychologiczne. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego.
Zajączkowski, Krzysztof. 2002. Profilaktyka uzależnień a wartości: przewodnik dla rodziców i wychowawców. Kielce: Wydawnictwo Jedność.
Żuk, Grzegorz. 2016. Edukacja aksjologiczna. Zarys problematyki. Lublin: Wydaw-nictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
