Polscy duchowni – heftlindzy a rozgrywki piłki nożnej w Konzentrationslager Dachau. Cz. I

  • Jacek Brakowski, SDB salezjanin; dr historii, rzeczoznawca MEN ds. podręczników szkolnych z historii
Słowa kluczowe: obozy koncentracyjne, KL Dachau, II wojna światowa, piłka nożna

Abstrakt

Pierwszym niemieckim obozem koncentracyjnym na terenie III Rzeszy Niemieckiej był KL Dachau, który powstał w 1933 roku. Począwszy od 1940 roku zgromadzono w nim prawie 3000 duchownych różnych wyznań i narodowości, z czego 97% stanowili duchowni Kościoła katolickiego. Wśród nich było 1807 było Polakami. KL Dachau było zatem obozem, w którym skupiono największą ilość duchownych wyznania rzymskokatolickiego w czasie II wojny światowej. Po klęsce Niemców pod Stalingradem na początku 1943 roku, rozluźniono nieco rygor w obozie koncentracyjnym w Dachau. Pozwolono więźniom na przykład na lekturę książek i prasy niemieckiej czy też urządzanie zamkniętych przedstawień teatralnych. Artykuł ten podejmuje w swojej tematyce mało znany wątek organizowania w KL Dachau rozgrywek sportowych, w szczególności zawodów piłki nożnej, w których brali aktywny udział również polscy duchowni.

Bibliografia

Materiały archiwalne
Archiwum Prowincji Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Poznaniu (AMONP)
Zmarli współbracia, akta bez sygn.
T. O. Antoni Wilhelm Matura, Personalia (nr oblacji 5579).
- o. J. Niesłony, O. Antoni Matura (1912-1997) (mps), s. 1-14.
Archiwum Kurii Archidiecezjalnej w Poznaniu (AKP)
Zmarli kapłani, akta bez sygn.
T. Personalna ks. Jana Kaczóra,
- ks. S. Tomalik, Nekrolog ks. Jana Kaczóra (1911-2002) (mps), s. 1-3.
Archiwum Parafii pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Lubaszu (APL)
T. Duszpasterze, akta bez sygn., Ks. Jan Kaczór (1911-2002) proboszcz Parafii pw. Narodzenia NMP w Lubaszu w l. 1963-1984 (mps).
oraz:
- Strona internetowa: www.sanktuariumlubasz.pl (dostępność z dn. 10.11.2015 r.)
Archiwum Prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie (APPTJ)
- L. Grzebień SJ, Słownik jezuitów polskich 1564-1990, Kraków 1993 (mps).
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej (ASIP)
Zmarli współracia – Spuścizna ks. Wiktora Jacewicza, akta bez sygn.
T. Personalna ks. Wiktora Jacewicza
T. Notatnik obozowy kl. Wiktora Jacewicza
T. Maszynopisy B
2. Opracowania
Bakalarz Józef. 1983. Działalność ks. Wiktora Mrozowskiego wśród Polonii (1945-1978), „Collectanea Theologica - Biuletyn Polonijny”. 53: 164-170.
Banaszak Antoni. 2011. Wspomnienia z pobytu w obozach koncentracyjnych Dachau–Gusen 1940-1945. Toruń. Oficyna Wydawnicza Kucharski.
Beevor Antony.1998. Stalingrad. The Fateful Siege 1942-1943, New York. Viking.
Biskupski Stefan. 1946. Księża polscy w niemieckich obozach koncentracyjnych. w: Chart Edmund. Spis pomordowanych Polaków w obozie koncentracyjnym w Dachau, IV-XXIV, Dachau-Monachium-Freiman-Dillingen. Wyd. „Słowo Polskie”:
Biskupski Stefan. 1987. Męczeńskie biskupstwo ks. Michała Kozala. Włocławek. Kuria Diecezjalna we Włocławku.
Borowiec Jan, Peloso Flavio. 1999. Ks. Franciszek Drzewiecki Nr 22666: Światło w ciemnościach Dachau. Warszawa. „Michalineum”.
Brakowski Jacek. 2015. Treść zapisów w notatniku obozowym kl. Wiktora Jacewicza odzwierciedleniem elementów życia obozowego w KL Dachau. „Seminare” t. 36(1): 193-211.
Bujacz Ludwik., Dachau, (brak wyd.) Łódź 1946.
Czyżewski Bogdan, Wętkowski Krzysztof. (red.), 2010. Kanonicy Kapituły Katedry Gnieźnieńskiej 1918-2009. Gniezno. Prymasowskie Wyd. Gaudentinum.
Distel Barbara, Jakusch Ruth. (red.), 1978. Konzentrationslager Dachau 1933-1945
(album fot.). Dachau. Brüssel: Comité International de Dachau.
Domagała Jan. 1957. Ci, którzy przeszli przez Dachau. Warszawa. Wyd. „PAX”. Frątczak Wojciech., 1987. Biskup Michał Kozal. Życie – męczeństwo – kult. Warszawa. Akademia Teologii Katolickiej.
Gerlach Heinrich. 2004. Zdradzona armia, Warszawa. „Bellona”.
Gędziorowski Tadeusz., Dachau, Książka i Wiedza, Warszawa 1961.
Grabowski Stanisław. 1947. Znienawidzeni… Z przeżyć polskiego księdza w niemieckich obozach koncentracyjnych. Philadelphia. Polish Star Publishing Company.
Hoffman Bedrich., 1946. A kdo vás zabije… Život a utrpení kněžstva v koncentračních táborech, Přerov. Vydaly Společenské prodniky Přerov.
Jacewicz Wiktor, Woś Jan. 1977-1981. Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939-1945, w: Kościół katolicki na ziemiach Polski w czasie II wojny światowej, z. I-V. Warszawa. Akademia Teologii Katolickiej – Collectanea Theologica.
Jagodzińska Anna. 2012. Dachau i śmierć są synonimami, „Biuletyn IPN” 2: 27-31.
Jagodzińska Anna. 2009. Dachau we wspomnieniach księży – więźniów, „Biuletyn IPN” 4: 46-60.
Jagodzińska Anna. 2009. Ksiądz Kanonik Leon Stępniak więzień Dachau i Gusen 1940-1945. Byłem tylko numerem 11424 i 22036. Warszawa. Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego.
Jastrzębski Włodzimierz. 2012. Powiat chojnicki w latach II wojny światowej. Okupacyjna rzeczywistość w świetle akt rehabilitacyjnych Sądu Grodzkiego w Chojnicach 1945-1950 „Zeszyty Chojnickie” 27: 11-22.
Jeż Ignacy. 1992. Błogosławcie Pana światło i ciemności, Koszalin. Nakładem Kurii Biskupiej w Koszalinie.
Kapłani ekskardynowani. Ks. Zygmunt Lewandowski, w: Spis kościołów i duchowieństwa diecezji chełmińskiej na rok 1969. 1968. Pelplin. Wydano Nakładem Kurii Diecezjalnej Chełmińskiej, 107.
Kehrig Manfred. 1974. Analyse und Dokumentation einer Schlacht, Stuttgart. Deutsche Verlags-Anstalt.
Konecki Tadeusz. 2009. Stalingrad 1942-43. Warszawa. Alama-Press.
Korszyński Franciszek. 1985. .Jasne promienie w Dachau. Poznań-Warszawa. Pallotinum.
Kozłowiecki Adam., Ucisk i strapienie. 1995. Kraków, cz. I i II. Wydawnictwo WAM.
Ks. Wiktor Mrozowski. 1978. „Słowo Powszechne” 92: 3.
Lenz Johann M. 1957. Christus in Dachau oder Christus der Sieger. „Libri Catholici. Wien.
Majdański Kazimierz. 1999. Będziecie moimi świadkami. Łomianki. Fundacja „Pomoc Rodzinie”.
Malak Henryk M. 1961. Klechy w obozach śmierci. Londyn. Veritas.
Matura Antoni. 1985. Piłka nożna w Dachau. „Biuletyn Informacyjny dla Księży Byłych Więźniów Obozu Koncentracyjnego w Dachau” 12: 14-17.
Musioł Teodor. 1968. Dachau 1933-1945. Katowice. Wydawnictwo „Śląsk”.
Nitecki Piotr. 2004. Czapliński Bernard. w: Encyklopedia Kościoła, Cross F. L., Livingstone E.A. (red.), t. I, 463-464. Warszawa. Vocatio. Warszawa.
Ormiński Henryk. 1995. Sługa Boży Stefan Wincenty Frelichowski. Kartuzy. „Bernardinum”.
Poprawa Leon. 2014. Okruchy wojennych wspomnień. Kalisz. Sanktuarium św. Józefa w Kaliszu.
Samsonow Alexander M. 1962. Bitwa Stalingradzka. Warszawa. Biblioteka Wiedzy Wojskowej MON.
Skowron Stanisław. 1945. Wspomnienia z Dachau. Kraków. Wydano nakładem Księgarni S. Kamiński.
Urbański Albert Z. 1945. Duchowni w Dachau. Kraków. Nakładem oo. Karmelitów w Krakowie na Piasku.
Wąsowicz Jarosław. 2011. Sługa Boży ks. Franciszek Miska SDB (1898-1942). Życie i męczeństwo, Piła. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej.
Weiler Eugen. 1971. Die Geistlichen in Dachau, Mödling. Missiondruckerei St. Gabriel.
Weisler Piotr. 2003. Mecze piłki nożnej w obozie koncentracyjnym w Gross-Rosen. Wałbrzych. Muzeum Gross-Rosen.
Wielgoszewski Wojciech. 23-30 XII 2007 r. Świadek męczeństwa patrona diecezji toruńskiej. „Niedziela” - „Głos z Torunia” 51-52.
Zadura Robert. 2006. Błogosławiony Ksiądz Stefan Wincenty Frelichowski (1913-1945), Toruń. Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne.
Zámečnik Stanislav. 2002. Das war Dachau, Luxemburg. Comité International de Dachau.
Zmarli kapłani. Ks. Alfons Kropidłowski. 1975. „Orędownik Diecezji Chełmińskiej”. 9-10: 325.
Opublikowane
2016-09-30
Dział
Z problematyki historycznej