Edukacja dzieci i młodzieży mniejszości polskiej pod patronatem Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię w Prusach Wschodnich / Der polnisch-katholische Schulverein für Ermland
Abstrakt
Sto lat temu w pruskim Olsztynie powstało Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię. Wydarzenie to było szczególne w dziejach ziemi warmińskiej, gdyż chodziło o pierwszą lokalną inicjatywę ruchu polskiego na tym terenie, która oficjalnie, mając podmiotowość prawną, zajęła się organizacją szkolnictwa dla mniejszości polskiej w obrębie państwowości niemieckiej. Towarzystwo jako organizacja społeczna poprzez zapewnienie nauczania języka ojczystego zmierzało w kierunku wychowania narodowego oraz wychowania opartego na zasadach religii katolickiej.
Bibliografia
Archiwalia
Archiwum Akt Nowych w Warszawie – AAN, Światowy Związek Polaków z Zagranicy, sygn. 317, k. 18-23.
Archiwum Państwowe w Olsztynie – APO, Katholische Polnische Volksschule im Jommendorf bei Allenstein, sygn. 42/2235/1, k. 9, 11.
Archiwum Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego – AZG ZNP, Biuro Historii, sygn.1023, k. 8.
Baczewski, Jan. 1961. Wspomnienia Warmiaka. Przedmowa Bogusław Leśnodorski, Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik.
Prasa
lat szkolnictwa polskiego w Niemczech. 1939. Młody Polak w Niemczech, 4, 20.
B. 1926. Sząfałd, Szkoła polska i „Heimatdienst”. Gazeta Olsztyńska, 291, 2.
Brzeszczyński, Jan. 1922. Przyjaciel Dziatek, 46, 193-196.
Brzeszczyński, Jan. 1923. Przyjaciel Dziatek, 21, 81-84.
Mowa posła Baczewskiego w dniu 22 czerwca 1923 r. 1923. Gazeta Olsztyńska, 139, 1.
Obserwator. 1922. Dobra niemiecka odpowiedź. Gazeta Olsztyńska, 288, 2.
Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne. 1923. Gazeta Olsztyńska, 223, 2.
Sprawa szkolnictwa polskiego w Prusach Wschodnich. 1922. Gazeta Olsztyńska, 252, 1.
Suchowiak, J. 1922. Bilans szkolny polsko-niemiecki. Gazeta Olsztyńska, 161, 1.
Szkółki polskie i ochronki jako środek wychowawczy. 1927. Polak w Niemczech, 12, 3-4.
Opracowania
Chałupczak, Henryk. 1995. Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię (1921-1939). Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 3, 249-268.
E. Z. 1933. Szkolnictwo polskie w Niemczech. Oświata i Wychowanie, 8-10, 745-747.
Filipkowski, Tadeusz. 1978. Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945-1960. Warszawa: PWN.
Gębik, Władysław. 1959. Sprawy i ludzie spod znaku Rodła: w trzydziestolecie szkoły polskiej na Warmii, Mazurach i Powiślu. Olsztyn: Pojezierze.
Grot, Otylia. 1982. W kręgu spraw ojczystych. Olsztyn-Białystok: Pojezierze.
Grygier, Tadeusz. 1961. Z dziejów szkolnictwa wiejskiego na Mazurach i Warmii w pierwszej połowie XIX wieku (na podstawie materiałów Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Olsztynie). Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 2, 220-253.
Grygier, Tadeusz. 1958. Sprawy szkolne miast warmińskich w pierwszej połowie XIX wieku. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, nr 2, 98-112.
Jasiński, Janusz. 1979. Problem języka niemieckiego w szkolnictwie powiatu olsztyńskiego w 1825 roku. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 3, 279-296.
Junosza, Wacław. 1928. Szkolnictwo polskie w Niemczech. Warszawa: Instytut Badań Spraw Narodowościowych.
Kopiczko, Andrzej. 2003. Szkolnictwo w Olsztynie w XIX i na początku XX wieku. W: Olsztyn 1353-2003, red. Stanisław Achremczyk i Władysław Ogrodziński, 232-241. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych i Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie.
Koziełło-Poklewski, Bohdan i Wojciech Wrzesiński. 1980. Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919-1939. Olsztyn: Pojezierze.
Kronika szkoły polskiej w Worytach na Warmii 1930-1939, oprac. Tadeusz Filipkowski i Zygmunt Lietz. 1979. Olsztyn: Pojezierze.
Lewandowska, Izabela i Jan Chłosta. 2000. Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929-1939. W 80-lecie ich utworzenia. Olsztyn: Agencja WTT.
Obłąk, Jan. 1960. Szkoła Muzyczna w Świętej Lipce. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 3, 351-371.
Okoń, Wincenty. 2007. Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Oracki, Tadeusz. 1974. Wstęp. W: Maria Zientara-Malewska. Działacze spod znaku Rodła, oprac. Tadeusz Oracki, 5-14. Olsztyn: Pojezierze.
Piotrowski, Franciszek. 1996. Wspomnienia polskiego nauczyciela w Niemczech, oprac. Tadeusz Filipkowski. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Radziszewska, Maria J. 2011. Nauczyciele szkół powszechnych i podstawowych na Warmii i Mazurach (1945-1956). Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Radziszewska, Maria. 2013. „Święto dziecka” w polskich szkołach na Warmii (1929-1939). W: Dziecko w historii – wątek korczakowski, red. Elwira Jolanta Kryńska, Agnieszka Suplicka i Urszula Wróblewska, 127-141. Białystok: Trans Humana.
Syrwid, Danuta. 2020. Rola „Gazety Olsztyńskiej” w krzewieniu i zachowaniu polskości na Warmii (1886-1939). Warmińsko-Mazurskie Studia z Historii Najnowszej, 3, 11-29.
Śliwerski, Bogusław. 2003. Edukacja. W: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 1, red. Tadeusz Pilch, 905-906. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Tenorth, Heinz-Elmar. 2018. Rückblick auf ein pädagogisiertes Jahrhundert: Emphase und Ernüchterung, Befreiung und Unterdrückung. Zeitschrift für Pädagogik, 1, 51-60.
Tończyk, Natalia Maria. 2014. Konstytucja Republiki Weimarskiej z 11 sierpnia 1919 roku jako demokratyczna podstawa prawna totalitarnego państwa. Studia Iuridica Toruniensia, 14, 377-397.
Zakrzewska, Aldona. 2020. Z badań nad stanem przedszkoli i szkół katolickich na Warmii i Mazurach po 1945 roku. Lubelski Rocznik Katolicki, 39, 115-131.
Zarzecki, Lucjan.1919. O idei naczelnej polskiego wychowania. Warszawa: M. Arct.
Zdrojewski, Eugeniusz. 1934. Szkolnictwo polskie w Niemczech. Warszawa: Instytut Badań Spraw Narodowościowych.
Zientara-Malewska, Maria. 1974. Działacze spod znaku Rodła, oprac. Tadeusz Oracki. Olsztyn: Pojezierze.
