Polscy duchowni – heftlindzy a rozgrywki piłki nożnej w Konzentrationslager Dachau – cz. II
Abstrakt
Po klęsce wojsk niemieckich pod Stalingradem w 1943 roku, Niemcy zarządzili organizowanie rozgrywek sportowych w obozach koncentracyjnych. Tak stało się też w KL Dachau. Funkcjonowały tu regularne rozgrywki ligowe piłki nożnej. Polscy duchowni – więźniowie wzięli w nich udział. Duchowni wykorzystali tę okazję, aby przypomnieć sobie i innym więźniom, że nie są tylko numerami przeznaczonymi do niewolniczej pracy, a ostatecznie do fizycznej likwidacji, ale pełnymi wewnętrznej siły ducha i godności istotami ludzkimi. Kilku spośród duchownych poprzez swoją sportową i moralną postawę stało się punktem odniesienia dla innych współtowarzyszy niedoli. Potrafili tchnąć wiarę i wzmocnić nadzieję na przetrwanie w nieludzkich warunkach niemieckich obozów zagłady.
Bibliografia
Materiały archiwalne
Archiwum Prowincji Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w Poznaniu (AMONP)
Zmarli współbracia, akta bez sygn.
T. O. Antoni Wilhelm Matura, Personalia (nr oblacji 5579).
- o. Niesłony, Józef. O. Antoni Matura (1912-1997) (mps), s. 1-14 (biogram – wspomnienie pośmiertne).
Archiwum Kurii Archidiecezjalnej w Poznaniu (AKP) Zmarli kapłani, akta bez sygn.
T. Personalna ks. Jana Kaczóra.
- ks. Tomalik, Stanisław. Nekrolog ks. Jana Kaczóra (1911-2002) (mps), s. 1-13 (biogram – wspomnienie pośmiertne).
Archiwum Parafii pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Lubaszu (APL)
T. Duszpasterze, akta bez sygn., Ks. Jan Kaczór (1911-2002) proboszcz Parafii pw. Narodzenia NMP w Lubaszu w l. 1963-1984 (mps).
Archiwum Prowincji PolskiPołudniowej Towarzystwa Jezusowego w Krakowie (APPTJ)
Grzebień, Ludwik. 1993. Słownik jezuitów polskich 1564-1990. Kraków (mps). Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej (ASIP)
Zmarli współbracia – Spuścizna ks. Wiktora Jacewicza, akta bez sygn. T. Personalna ks. Wiktora Jacewicza.
T. Notatnik obozowy kl. Wiktora Jacewicza.
T. Maszynopisy B.
Źródła drukowane
Kapłani ekskardynowani. Ks. Zygmunt Lewandowski. 1968. W: Spis kościołów i duchowieństwa diecezji chełmińskiej na rok 1969, s. 107. Pelplin: Wydano Nakładem Kurii Diecezjalnej Chełmińskiej.
Opracowania
Bakalarz, Józef. 1983. Działalność ks. Wiktora Mrozowskiego wśród Polonii (19451978). Collectanea Theologica – Biuletyn Polonijny, 53, 164-170.
Banaszak, Antoni. 2011. Wspomnienia z pobytu w obozach koncentracyjnych Dachau-Gusen 1940-1945. Toruń: Oficyna Wydawnicza Kucharski.
Beevor, Antony.1998. Stalingrad. The Fateful Siege 1942-1943. New York: Viking.
Biskupski, Stefan. 1946. Księża polscy w niemieckich obozach koncentracyjnych. W: Chart Edmund. Spis pomordowanych Polaków w obozie koncentracyjnym w Dachau, IV-XXIV. Dachau-Monachium-Freiman-Dillingen: Wyd. „Słowo Polskie”:
Biskupski, Stefan. 1987. Męczeńskie biskupstwo ks. Michała Kozala. Włocławek: Kuria Diecezjalna we Włocławku.
Borowiec, Jan i Flavio Peloso. 1999. Ks. Franciszek Drzewiecki Nr 22666: Światło w ciemnościach Dachau. Warszawa: „Michalineum”.
Brakowski, Jacek. 2015. Treść zapisów w notatniku obozowym kl. Wiktora Jacewicza odzwierciedleniem elementów życia obozowego w KL Dachau. Seminare, 36(1), 193-211.
Bujacz, Ludwik. 1946. Dachau. Łódź.
Domagała, Jan. 1957. Ci, którzy przeszli przez Dachau. Warszawa: Wyd. „PAX”.
Frątczak, Wojciech. 1987. Biskup Michał Kozal. Życie – męczeństwo – kult. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Gerlach, Heinrich. 2004. Zdradzona armia. Warszawa: „Bellona”.
Gędziorowski, Tadeusz. 1961. Dachau. Warszawa: Książka i Wiedza.
Grabowski, Stanisław. 1947. Znienawidzeni… Z przeżyć polskiego księdza w niemieckich obozach koncentracyjnych. Philadelphia: PolishStar Publishing Company.
Hoffman, Bedrich. 1946. A kdo vás zabije… Život a utrpení kněžstva v koncentračních táborech. Přerov: Vydaly Společenské prodniky Přerov.
Jacewicz, Wiktor i Jan Woś. 1977-1981. Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939-1945, z. I-V. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej – Collectanea Theologica.
Jagodzińska, Anna. 2012. Dachau i śmierć są synonimami. Biuletyn IPN, 2, 27-31.
Jagodzińska, Anna. 2009. Dachau we wspomnieniach księży – więźniów. Biuletyn IPN, 4, 46-60.
Jagodzińska, Anna. 2009. Ksiądz Kanonik Leon Stępniak więzień Dachau i Gusen 1940-1945. Byłem tylko numerem 11424 i 22036. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego.
Jastrzębski, Włodzimierz. 2012. Powiat chojnicki w latach II wojny światowej. Okupacyjna rzeczywistość w świetle akt rehabilitacyjnych Sądu Grodzkiego w Chojnicach 1945-1950. Zeszyty Chojnickie, 27, 11-22.
Jeż, Ignacy. 1992. Błogosławcie Pana światło i ciemności. Koszalin: Nakładem Kurii Biskupiej w Koszalinie.
Kanonicy Kapituły Katedry Gnieźnieńskiej 1918-2009, red. Bogdan Czyżewski i Krzysztof Wętkowski. 2010. Gniezno: Prymasowskie Wyd. Gaudentinum.
Kehrig, Manfred. 1974. Analyse und Dokumentation einer Schlacht. Stuttgart: Deutsche Verlags-Anstalt.
Konecki, Tadeusz. 2009. Stalingrad 1942-43. Warszawa: Alama-Press.
Konzentrationslager Dachau 1933-1945 (album fot.), red. Barbara Distel i Ruth Jakusch. 1978. Dachau-Brüssel: Comité International de Dachau.
Korszyński, Franciszek. 1985. Jasne promienie w Dachau. Poznań-Warszawa: Pallotinum.
Kozłowiecki, Adam. 1995. Ucisk i strapienie, cz. I i II. Kraków: Wydawnictwo
WAM.
Ks. Wiktor Mrozowski. 1978. Słowo Powszechne, 92, 3.
Lenz, Johann Maria. 1957. Christus in Dachau oder Christus der Sieger. Wien: Libri Catholici.
Majdański, Kazimierz. 1999. Będziecie moimi świadkami. Łomianki: Fundacja „Pomoc Rodzinie”.
Malak, Henryk Maria. 1961. Klechy w obozach śmierci. Londyn: Veritas.
Matura, Antoni. 1985. Piłka nożna w Dachau. Biuletyn Informacyjny dla Księży Byłych Więźniów Obozu Koncentracyjnego w Dachau, 12, 14-17.
Musioł, Teodor. 1968. Dachau 1933-1945. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.
Nitecki, Piotr. 2004. Czapliński Bernard. W: Encyklopedia Kościoła, red. Frank Cross i Elizabeth Livingstone, t. 1, 463-464. Warszawa: Vocatio.
Ormiński, Henryk. 1995. Sługa Boży Stefan Wincenty Frelichowski. Kartuzy: „Bernardinum”.
Poprawa, Leon. 2014. Okruchy wojennych wspomnień. Kalisz: Sanktuarium św. Józefa w Kaliszu.
Samsonow, Alexander. 1962. Bitwa Stalingradzka. Warszawa: Biblioteka Wiedzy Wojskowej MON.
Skowron, Stanisław. 1945. Wspomnienia z Dachau. Kraków: Nakładem Księgarni S. Kamiński.
Urbański, Albert Zygmunt. 1945. Duchowni w Dachau. Kraków: Nakładem oo. Karmelitów w Krakowie na Piasku.
Wąsowicz, Jarosław. 2011. Sługa Boży ks. Franciszek Miska SDB (1898-1942). Życie i męczeństwo. Piła: Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej.
Weiler, Eugen. 1971. Die Geistlichen in Dachau. Mödling: Missiondruckerei St. Gabriel.
Weisler, Piotr. 2003. Mecze piłki nożnej w obozie koncentracyjnym w Gross-Rosen.
Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen.
Zadura, Robert. 2006. Błogosławiony Ksiądz Stefan Wincenty Frelichowski (19131945). Toruń: Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne.
Zámečnik, Stanislav. 2002. Das war Dachau. Luxemburg: Comité International de Dachau.
Zmarli kapłani. Ks. Alfons Kropidłowski. 1975. Orędownik Diecezji Chełmińskiej, 9-10, 325.
Publikacje elektroniczne:
Śp. Ks. Jan Kaczór 1963-1984 r. Dostęp 10.11.2015. http://www.sanktuariumlubasz.
pl/index.php?option=com_content&view=article&id=12:p-ks-jan-kaczor1963-1984-r-&catid=4:duszpasterze&Itemid=7.
Wielgoszewski, Wojciech. 2007. Świadek męczeństwa patrona diecezji toruńskiej.
Niedziela – Głos z Torunia, 51-52. Dostęp 08.11.2015. http://www.niedziela.diecezja.torun.pl/2007/0751/7.html.
