Architektura kościoła karmelitów trzewiczkowych pw. Nawiedzenia NMP na Piasku w Krakowie a działalność krakowskiego cechu budowniczych i kamieniarzy

Aleksander Stankiewicz

Aleksander Stankiewicz Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0001-6707-7166

Słowa kluczowe: Kościół karmelitów trzewiczkowych na Piasku w Krakowie, architektura wczesnobarokowa, Giovanni Trevano

Abstrakt

Krakowski kościół karmelitów trzewiczkowych na Piasku nie doczekał się jak dotąd pogłębionych badań. Jego rozbudowę z lat 1637-1645 realizował warsztat królewskiego architekta Gio- vanniego Trevano (zm. 1642), z którym współpracowali Sebastiano Sala (zm. 1651) oraz Hieronim Carbonari (zm. 1669). Zachowane z tego czasu elementy dekoracji architektonicznej wykazują ścisłą zależność od kamiennego detalu Zamku Królewskiego na Wawelu. Ich genezy można poszukiwać wśród konkretnych realizacji rzymskiej architektury lat 80. wieku XVI i twórców takich jak Martino Longhi mł. oraz Giacomo della Porta. Odbudowa kościoła po „potopie” w latach 60. i 70. wieku XVII była realizowana przez kamieniarzy pińczowskich oraz krakowskich muratorów.

Bibliografia

Archiwum Narodowe w Krakowie, Akta Dawne (dalej: ANKr AD), sygn. 501 - Sztuki majsterskie kamieniarzy i murarzy.

ANKr AD 478 - Acta Depositoria.

ANKr AD 496 - Regestrum pro inscribedis discipulis artifici muratorum et stame- tiorum.

Dettloff, Anna. 2014. Golgota przy kościele OO. Karmelitów na Piasku w Krakowie p.w. Nawiedzenia NMP. Dokumentacja naukowo-historyczna, mps. Kraków: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie (dalej: WUOZKr).

Dettloff, Anna i Paweł Dettloff. 2009. Kościół Karmelitów na Piasku w Krakowie p.w. Nawiedzenia NMP. Dokumentacja naukowo-historyczna, fasada i płn. Elewacja wieżowa, mps. Kraków: WUOZKr.

Tomaszewski, Bronisław. 1970. Dzieje klasztoru OO. Karmelitów „Na Piasku” w Krakowie, mps. Archiwum Karmelitów Trzewiczkowych na Piasku.

Betlej, Andrzej. 2007. Przykłady oddziaływania wzorów Giovanniego Battisty Montany i Bernardino Radiego w sztuce polskiej XVII i XVIIII wieku. W: Barok i barokizacja. Materiały sesji naukowej Oddziału Krakowskiego SHS, Kraków, 3-4 XII 2004, red. Katarzyna Brzezina i Joanna Wolańska, 161-179. Kraków: Wydawnictwo Universitas.

Betlej, Andrzej. 2012. Kościół p.w. św. Andrzeja Apostoła i klasztor OO. Bernardynów. W: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, red. Jan K. Ostrowski, cz. 1: Kościoły i klasztory Lwowa z okresu przedrozbiorowego (2), t. 20, 13-70. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.

Bieniarzówna, Janina. 1983. Dzieje kultu Matki Bożej w kościele Karmelitów na Piasku w Krakowie. W: Sanktuarium Maryjne w kościele OO. Karmelitów na Piasku w Krakowie. Dzieje kultu i kaplicy, red. Janina Bieniarzówna i Andrzej Piotrowski, 7- 89. Kraków: Drukarnia Narodowa.

Bohdziewicz, Piotr. 1984. Materiały do dziejów budowy kościoła karmelitów trzewiczkowych p.w. Wszystkich Świętych w Wilnie. Biuletyn Historii Sztuki, 46 (4), 355-370.

Borys, Ann Marie. 2014. Vincenzo Scamozzi and the choreography of early modern architecture. Farnham: Ashgate.

Brykowska, Maria. 1991. Architektura karmelitów bosych w XVII-XVIII wieku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Czyż, Anna. 2010. Łowicz. Kolegiata Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Warszawa: Egros.

Dettloff, Paweł. 2005. Barokowa architektura kościoła norbertańskiego w Hebdowie. W: Praxis atque theoria. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Małkiewiczowi, oprac. zbior., 135-153. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Text”.

Dettloff, Paweł. 2016. O przedstawieniu fundacyjnym w klasztorze OO. Karmeli¬tów na Piasku. Rocznik Krakowski, 82, 45-52.

Dylewska, Anna. 1982. Kaplica Denhoffów p.w. św. Pawła I Pustelnika na Jasnej Górze (1644-1676). Studia Claromontana, 3, 343-364.

Estreicher, Karol 1968. Collegium Maius. Dzieje gmachu. Zeszyty Naukowe Uni-wersytetu Jagiellońskiego, 170, Prace z historii sztuki, 6, 1-306.

Grimaldi, Floriano. 1957. Loreto: Basilica, Santa Casa. Bologna: Calderini.

Gajewski, Jacek. 1986. Sztuka w prymasowskim Łowiczu. Warszawa: Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych im. Stanisława Herbsta.

Hartleb, Kazimierz. 1946. „Dla pomnożenia chwały Bożej” Jagiełłowe i Jadwigi fundacje i darowizny na rzecz Kościoła w Koronie i Litwie. Nasza Przeszłość, 1, 5-41.

Heydel, Maria. 1998. Naporski Jacek. W: Słownik artystów polskich, t. 6, red. Katarzyna Mikocka-Rachubowa, 23. Warszawa: IS PAN.

Jobst, Christoph. 1992. Die Planungen Antonios da Sangallo des Jungeren fur die Kirche S. Maria di Loreto in Rom, s. 50-55. Worms: Wernersche Verlagsge- sellschaft.

Karpowicz, Mariusz 1994. Matteo Castello architekt wczesnego baroku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Karpowicz, Mariusz. 2013. Artyści włosko-szwajcarscy w Polsce I połowy XVII wie¬ku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Klein, Franciszek. 1913. Barokowe kościoły Krakowa. Rocznik Krakowski, 15, 205¬233.

Kracik, Jan. 2012. Staropolskie postawy wobec zarazy. Kraków: Wydawnictwo Petrus.

Krasny, Piotr. 2015. Sto lat samotności. Jezuicki kościół świętych Piotra i Pawła a architektura Krakowa i województwa krakowskiego w XVII wieku. W: Dzieło sztuki w przestrzeni kulturowej. Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 12, red. Irena Rolska, 201-226. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Kuczman, Kazimierz. 1994. Przełom wawelski. W: Sztuka XVII wieku w Polsce. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1993, 163-176. Kraków: Arx Regia.

Kurzej, Michał. 2012a. Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce. Kraków: Dodo Editor.

Kurzej, Michał. 2012b. Nie tylko Fontana. Innowacje w twórczości krakowskich artystów cechowych na przełomie XVII i XVIII wieku. W: Tradycja i innowacja w sztuce nowożytnej. Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 11, red. Irena Rolska-Boruch i Krzysztof Gombin, 383-411. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Lenza, Gianluigi. 2009. Flaminio Ponzio. W: Architetti e maestranze lombarde a Roma (1590-1667). Tensioni e nuovi esiti formativi, red. Margherita Fratar- cangeli i Gianluigi Lerza, 9-80. Pescara: Opus.

Liske, Xawery. 1876. Cudzoziemcy w Polsce. Lwów: Drukarnia E. Winiarza.

Łoziński, Jerzy i Barbara Wolff. 1966. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 3: Województwo kieleckie. Warszawa: IS PAN.

Małkiewicz, Adam. 1994. Nowożytna architektura Opactwa Benedyktyńskiego w Tyńcu. W: Tyniec. Sztuka i kultura benedyktynów od wieku XI do XVIII. Katalog wystawy w Zamku Królewskim na Wawelu, październik-grudzień 1994, XV-XXXI. Kraków: Opactwo Benedyktynów w Tyńcu.

Małkiewicz, Adam. 1996/1997. Trevano czy Castello autorem ostatniej fazy budo¬wy kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie? Folia historia Artium. Seria Nova, 2-3, 91- 108.

Małkiewicz, Adam. 2003. Rzym a barokowa architektura Krakowa. Rocznik Krakowski, 69, 47-74.

Niziołek, Paweł. 2015. Geneza kryzysu monetarnego w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII w. w opinii szlachty województwa krakowskiego. Roczniki dziejów społecznych i gospodarczych, 75, 239-262.

Ożóg, Krzysztof. 2000. Klasztorna geografia średniowiecznego Krakowa. W: Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym, red. Marek Derwich i Anna Pobóg-Lenartowicz, 217-234. Wrocław: Pracownia Badań nad Dziejami Zakonów i Kongregacji Kościelnych „Larhcor”.

Piotrowski, Antoni. 1983. Cudowna kaplica Matki Boskiej na Piasku. Dzieje, problematyka artystyczna i ideowa. W: Janina Bieniarzówna i Andrzej Piotrowski, Sanktuarium Maryjne w kościele OO. Karmelitów na Piasku w Krakowie. Dzieje kultu i kaplicy, 99-103. Kraków: Drukarnia Narodowa.

Piotrowski, Antoni. 1984. Kaplica karmelitańska Matki Boskiej Piaskowej w Krakowie.

Nieznane dzieło architekta królewskiego Jana Trevano. Biuletyn Historii Sztuki, 46 (4), 345-354.

Pistolesi, Marco. 2015. Ottaviano Mascarino a Tivoli: la Chiesa di San Nicola. Archistor, 3, 41-65.

Placentino, Paola. 2012. Gli Insignium Romae Templorum Prospectus. W: Studio di architettura civile. Gli atlanti di architettura moderna e la diffusione dei modelli romani nell'Europa del Settecento, red. Aloisoio Antinori, 235-247. Roma: Quasar.

Repishti, Francesco. 2006. Pio V, Nanni Lippi e la facciata di Santa Croce a Bosco Marengo. W: Il tempo di Pio V, Pio V nel tempo: atti del convegno internazio- nale di studi, Bosco Marengo - Alessandria, 11-13 marzo 2004, red. Fulvio Cervini, 165-192. Alessandria: Edizioni dell'Orso.

Rewski, Zbigniew. 1954. Majstersztyki krakowskiego cechu murarzy i kamieniarzy XVI-XIX wieku. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.

Rostworowska, Barbara. 2003. Kaplica pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Marii Panny przy kościele Bożego Ciała w Krakowie. Rocznik Krakowski, 69, 85-101.

Rożek, Michał. 1983. Nieistniejące kościoły Krakowa. Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, 33, 97-101.

Rożek, Michał. 1990. Kościół OO. Karmelitów na Piasku w Krakowie. Kraków: Prowincja OO. Karmelitów św. Józefa w Polsce.

Sułecki, Szymon. 2014. Księgozbiór klasztoru karmelitów na Piasku w Krakowie. Kraków 2014.

Sułecki, Szymon. 2016. Proweniencja jako źródło informacji. O elicie karmelitów na Piasku. Biuletyn Informacyjny Komisji Historycznej PAN Oddział w Katowicach, 13, 33-37.

Szablowski, Jerzy. 1933. Architektura Kalwarii Zebrzydowskiej. Rocznik Krakowski, 24, 1-118.

Szlezynger, Piotr. 1994. Fundacje architektoniczne Stanisława Lubomirskiego, wojewody i starosty generalnego krakowskiego. Kraków: Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki

Tomkowicz, Stanisław. 1912. Przyczynki do historyi kultury Krakowa w pierwszej

połowie XVII wieku. Lwów: Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej.

Trajdos, Tadeusz. 1983. Fundacja klasztoru karmelitów na Piasku w Krakowie. Na¬sza Przeszłość, 60, 97-127.

Wardzyński, Michał. 2012. Organizacja pracy i praktyka warsztatowa w kamieniołomach dębnickich od drugiej ćwierci XVII do początku XVIII wieku a „długie trwanie” form późnomanierystycznych i wczesnobarokowych”. W: Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 11: Tradycja i innowacja w sztuce nowożytnej, red. Irena Rolska i Krzysztof Gombin, 338-339. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Wardzyński, Michał. 2015. Marmur i alabaster w rzeźbie i małej architekturze Rzeczypospolitej. Studium historyczno-materiałoznawcze przemian tradycji arty-stycznych od XVI do początku XVIII wieku. Warszawa: Hereditas.

Włodarczyk, Władysław. 1963. Kościół karmelitów na Piasku. Rocznik Krakowski, 36, 151-162.

Woisetschlager, Kurt. 1974. Der innerosterreichische Hofkunstler Giovanni Pietro de Pomis 1569 bis 1633. Graz-Wien-Koln: Styria Verlag.

Wyrozumski, Jerzy. 2011. Fundacja klasztoru OO. Karmelitów na Piasku. Rocznik Krakowski, 77, 9-14.