Praca duszpasterska i pedagogiczna Towarzystwa Salezjańskiego w okresie II wojny światowej na przykładzie wybranych placówek

Jan Niewęgłowski

Ks. Jan Niewęgłowski SDB Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0001-9673-4989

Słowa kluczowe: Towarzystwo Salezjańskie, placówki szkolne i wychowawcze, II wojna światowa, parafie, tajne nauczanie, pomoc charytatywna, ukrywanie Żydów

Abstrakt

Odzyskanie niepodległości przez nasz kraj w 1918 r. otworzyło szerokie możliwości na działanie Kościoła, w tym również Towarzystwa Salezjańskiego. Zgodnie z charyzmatem ks. Jana Bosko salezjanie w sposób szczególny angażowali się na polu oświaty i wychowania. Otworzyli kilkanaście szkół ogólnokształcących, zawodowych i sierocińców. Powyższą działalność zahamował wybuch II wojny światowej. Polskę podzielono na trzy strefy. Pierwsza została włączona w struktury III Rzeszy. Druga stanowiła Generalne Gubernatorstwo. Trzecia strefa znalazła się pod okupacją sowiecką. Najtrudniejsze warunki panowały w tzw. Warthegau, gdzie stopniowo zamknięto wszystkie salezjańskie placówki szkolne i wychowawcze. Stosunkowo największą swobodą cieszyło się Generalne Gubernatorstwo. Wykorzystując oficjalne struktury kościelne, salezjanie organizowali tajne nauczanie, ukrywali ludność pochodzenia żydowskiego i starali się prowadzić pracę z młodzieżą w miarę możliwości.

Bibliografia

Archivio Salesiano Centrale - ASC – Rzym:

Sygn.: ASC, F 000, Ispettoria Polonia-Kraków. D.E.C. – Riunione direttori. Riunione prefetti – visite str. Circolari – C.J. – Sacrosong, T. 8. Sprawozdanie Katechety Generalnego ks. Piotra Tirone dla Przełożonego Generalnego ks. Piotra Ricaldone na temat sytuacji salezjanów w Polsce z dnia 19 lutego 1940 r.

Sygn.: ASC, F 002, Polonia-Kraków. Corrisp. con D. Tirone. P. D. Hlond – D. Kopa – D. Cieślar – D. Ślósarczyk, altri Salesiani. Lettere varie, T. 03. List inspektora ks. Adama Cieślara do Katechety Generalnego ks. Piotra Tirone z dnia 10 maja 1940 r.

Sygn.: - ASC, E 004, Polonia-Lodz. Warszawa. Corrisp. con D. Tirone (Balawajder, Pływaczyk). Visite/Autorità. Statistiche. Stampe, T. 02. List ks. Józefa Straucha do Katechety Generalnego ks. Piotra Tirone z dnia 8 stycznia 1942 r.

Sygn.: ASC, E 999, S. 31. Polonia generica. Relaz. – visite. Relaz. Ant. – Sinistrati – Situaz. Confr. – Persecuzione. Festa Maria Aus. 1958 – Statistiche. Stampe, T. 4. List inspektora ks. Wojciecha Balawajdra do Katechety Generalnego ks. Piotra Tirone z dnia 1-3 stycznia 1943 r.

Archiwum Salezjańskiej Inspektorii Warszawskiej – ASIW:

- T. Byłe placówki Supraśl 1. Sprawozdanie ks. Wacława Dorobiały z dnia 17 marca 1979.

Aszkenazy-Engelhard, Halina. 1991. Pragnęłam żyć. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie.

Bieliński, Eugeniusz. 2010. Relacja pisemna (zbiory autora).

Gimnazjum i Liceum im. Króla Władysława IV w Warszawie na Pradze 1915-1944. Monografia szkoły, opr. Henryk Sowiński. 2005. Warszawa: Koło Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Króla Władysława IV.

Jan Paweł II. 1996. Dar i Tajemnica. Kraków: Wydawnictwo Św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej.

Jan Paweł II. 2000. List Jana Pawła II do ks. Michała Szafarskiego. W: M. Szafarski, Perła ewangeliczna. Sługa Boży Jan Leopold Tyranowski, 5, Kraków: Wydawnictwo Współpracowników ks. Bosko.

Kant, Bronisław. 2008. Bazylika Serca Jezusowego. Tętniące życiem serce warszawskiej Pragi. Warszawa: Parafia Rzymskokatolicka Najświętszego Serca Jezusowego.

Kant, Bronisław. 2012. Księga męczeństwa salezjanów polskich. Warszawa: Parafia Najświętszego Serca Jezusowego.

Kossowski, Henryk, Władysław Janczewski i Tadeusz Kulbicki. 2008. Warszawska Praga w latach 1939-1945. Fakty i wspomnienia z czasów terroru. Warszawa: Fundacja Hereditas.

Kowalczyk, August. 1995. Refren kolczastego drutu. Trylogia prawdziwa. Cieszyn: Cieszyńska Drukarnia Wydawnicza.

Krawiec, Jan. 2004. Powstanie Towarzystwa Św. Franciszka Salezego oraz jego organizacja i działalność na ziemiach polskich. Kraków: Poligrafia Inspektoratu Towarzystwa Salezjańskiego.

Kułak, Wojciech et al. 2019. Salezjanie Inspektorii Warszawskiej w stulecie: 1919-2019. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie.

Kurek-Lesik, Ewa. 1992. Gdy klasztor znaczył życie. Kraków: Znak.

Markiewicz, Hanna. 2020. Oratorium św. Jana Bosko przy warszawskiej Bazylice Najświętszego Serca Jezusowego na Pradze. W: Stulecie parafii Najświętszego Serca Jezusowego, red. Jan Pietrzykowski, 137-179. Warszawa: LTW.

Michałowska, Irena. 2010. Relacja pisemna (zbiory autora).

Niewęgłowski, Jan. 2011. Wychowawczo-społeczna działalność salezjanów w Polsce w latach 1898-1989. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego.

Ptasiński, Ryszard. 2010. Relacja pisemna (zbiory autora).

Staniewicz, Piotr. 2020. Sytuacja Kościoła katolickiego w Warszawie-Pradze w pierwszej połowie XX wieku. W: Stulecie parafii Najświętszego Serca Jezusowego, red. Jan Pietrzykowski, 21-34. Warszawa: LTW.

Ślósarczyk, Jan. 1960-1969. Historia Prowincji świętego Jacka Towarzystwa Salezjańskiego w Polsce, t. 1-7. Pogrzebień (mps).

U wrót lagru w Oświęcimiu. Z wojennej kroniki Zakładu Salezjańskiego w Oświęcimiu. 1948. Pokłosie Salezjańskie, 6-7, 128-136.

Wilk, Stanisław. 1982. Salezjanie. W: Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939-1945, red. Zygmunt Zieliński, 722-750. Warszawa: ODISS.

Wilk, Stanisław. 2008. Salesiani nella vita religiosa della Polonia occupata (1939-1945): tentativi di lavoro educativo. W: L’educazione salesiana in Europa negli anni difficili del XX secolo, red. Grazia Loparco i Stanisław Zimniak, 427-438. Roma: LAS.