Non scholae sed vitae… Kształcenie, religia i społeczeństwo w teoriach pedagogicznych J. F. Herbarta i F. D. E. Schleiermachera

Dariusz Stępkowski

Dariusz Stępkowski UKSW Warszawa

Słowa kluczowe: pedagogika ogólna, religia, kształcenie, nauczanie, uczenie się

Abstrakt

The papers is based on the pedagogical theories of J. F. Herbart and F.D.E. Schleiermacher. Despite the fact that they both lived a long time ago – at the turn of the 18th and 19th centuries – their observations are still valid. In addition, they were both protagonists of general pedagogy as an independent scientific field. The paper is divided into three parts. In the first, the term Bildung will be explained with the help of the metaphor of a ship. Bildung is an individual process as well as a social process of becoming an individual, in which a combination of teaching and learning plays the key role. In the second part, Herbart’s views on the ‘place’ of religion in Bildung, as well as in school education, will be presented. The third part of the article will revolve around Schleiermacher’s theory of Bildung. According to this theory, we can distinguish four major communities within the social environment in which an individual human being is formed: the country (German: Staat), science (German: Wissenschaft), the church (German: Kirche), and independent social organizations (German: freie Gesellichkeit). Becoming aware of the similarities and differences between them induces a re-evaluation of the current attitude toward religion that is unjustly eliminated from the widely understood social discourse.

Biografia autora

Dariusz Stępkowski, UKSW Warszawa

Zainteresowania badawcze: pedagogika ogólna/filozofia wychowania, teoria wychowania moralnego i dydaktyka akademicka. Publikacje książkowe: Herbart znany i nieznany (współredaktor, 2006), Pedagogika ogólna i religia (2010), Wychowanie i kształcenie w systemach politycznych (współredaktor, 2012), Bildung und Erziehung in politischen Systemen (współredaktor, 2012), Religion long forgotten (współredaktor, 2014). Członek Towarzystwa Naukowego Franciszka Salezego, Towarzystwa Pedagogiki Filozoficznej im. B.F. Trentowskiego i International Herbart Association.

Bibliografia

Benner D., Brüggen F., Bildsamkeit/Bildung, [w:] Historisches Wörterbuch der Pädagogik, red. D. Benner, J. Oelkers, Verlag Beltz, Weinheim–Basel 2004.

Benner D., Brüggen F., Das Konzept der perfectibilité bei Jean-Jacques Rousseau. Ein Versuch, Rousseaus Programm theoretischer und praktischer Urteilsbildung problemgeschichtlich und systematisch zu lesen, [w:] Seminar. Der pädagogische Rousseau, (red.) O. Hansmann, vol. 2, Weinheim 1996.

Benner D., Kemper H., Theorie und Geschichte der Reformpädagogik, t. 1, Die pädagogische Bewegung von der Aufklärung bis zum Neuhumanismus, Beltz Verlag, Weinheim–Basel 2003.

Benner D., Kształcenie a religia. Rozważania o ich problematycznym stosunku oraz współczesnych zadaniach nauczania religii w szkole, przeł. z jęz. niem. D. Stępkowski, [w:] tenże, Edukacja jako kształcenie i kształtowanie. Moralność – kultura – demokracja – religia, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2008.

Benner D., Nieprzemijające znaczenie herbartowskiej koncepcji nauczania wychowującego, przeł. z jęz. niem. D. Stępkowski, „Horyzonty Wychowania” 13 (2008).

Benner D., Stępkowski D., Pedagogika filozoficzna a badania edukacyjne. Próba zrekonstruowania ich powiązań w kontekście aktualnych tendencji rozwojowych, „Kultura i Wychowanie” 1 (2014).

Brüggen F., Die Pädagogik F. D. Schleiermachers, Kurseinheit IV-VI, Fernuniversität–Gesamthochschule, Hagen 1990.

Filipowicz S., Gładziuk N., Józefowicz S., Republika: rozważania o przemianach archetypu, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 1995.

Herbart J.F., Kurze Enzyklopädie der Philosophie aus praktischen Gesichtspunkten, Halle 1841,

Herbart J.F., Pedagogika ogólna wywiedziona z celu wychowania, przeł. z jęz. niem. T. Stera, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2007.

Hogan P., Recent Trends in Anglophone Philosophy of Education, [w:] Filozofia wychowania w XX wieku, (red.) S. Sztobryn, E. Łatacz, J. Bochalska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010

Knowledge society. See: http://en.wikipedia.org/wiki/Knowledge_society (opened 20.02.2014)

Oelkers J., Die große Aspiration: zur Herausbildung der Erziehungswissenschaft im 19. Jahrhundert, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1989.

Schleiermacher F.D.E., Grundzüge der Erziehungskunst (Vorlesungen 1826), [w:] tenże, Texte zur Pädagogik, vol. 2, oprac. M. Winkler, J. Brachmann, Suhrkamp, Frankfurt a.M. 2000.

Schleiermacher F.D.E., Mowy o religii do wykształconych spośród tych, którzy nią gardzą, przeł. z jęz. niem. J. Prokopiuk, Wydawnictwo Znak, Kraków 1995.

Schleiermacher F.D.E., Vorlesungen zur Pädagogik (1813-1814), [w:] tenże, Texte zur Pädagogik, vol. 1, (red.) M. Winkler, J. Brachmann, Suhrkamp, Frankfurt a.M. 2000.

Schmied-Kowarzik W., Schleiermachers dialektische Grundlegung der Pädagogik als praktischer Wissenschaft, [w:] Internationaler Schleiermacher-Kongress Berlin 1984, (red.) K.-V. Selge, Verlag de Gruyter, Berlin–New York 1985.

Seneca Minor, Epistula CVI, [in:] id., Epistulae morales ad Lucilium, lib. XVII, ep. CVI, available at: http://www.thelatinlibrary.com/sen/seneca.ep17-18.shtml (opened 21.02. 2014).

Stępkowski D., Pedagogika ogólna a religia. (Re)konstrukcja zapomnianego wątku na podstawie teorii Johanna F. Herbarta i Friedricha D.E. Schleiermachera, Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego, Warszawa 2010.

Stępkowski D., Ukształcalność jako zasada działania edukacyjnego. W sprawie zapomnianej kategorii Herbarta i jej współczesnej reinterpretacji, [w:] Przestrzeń edukacyjna – dylematy, doświadczenia i oczekiwania społeczne, (red.) M. Kowalski, A. Pawlak, A. Jamuła-Jurczak, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010.

Zdybicka Z.J., Religia, [w:] Katolicyzm A-Z, (red.) Z. Pawlak, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1982.